Τα χρόνια που ακολούθησαν τον Εμφύλιο υπήρξαν για τη Θεσσαλονίκη ιδιαίτερα, όσο η πόλη αναπτύσσεται σε μεγάλο εμπορικό και οικονομικό κέντρο στη Βόρεια Ελλάδα. Ο πληθυσμός αυξάνεται, είτε από την προσέλευση κόσμου από τις πόλεις και τα χωριά με σκοπό την ανεύρεση εργασίας, είτε από την καταφυγή των τελευταίων εναπομεινάντων αριστερών στην επαρχία λόγω των μετα-κραδασμών του Εμφυλίου. Σε αρκετές δε περιπτώσεις, αυτά τα δύο συμπίπτουν: η πόλη, από τη μια, λειτουργεί σαν χωνευτήρι ανθρώπων που έρχονται για να χαθούν τα βήματά τους στο πολύβουο πλήθος, προσφέρει όμως, από την άλλη, και θέσεις εργασίας σε βιοτεχνίες και καταστήματα – στον ιδιωτικό τομέα δεν είναι και λίγοι οι εργοδότες που συντρέχουν τους κυνηγημένους, χωρίς να τους ζητούν πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων. Τέτοιου είδους μονάδες στελεχώνονται συνήθως με πρώην εξόριστους, με συγγενείς αγωνιστών του ΔΣ που έχουν φύγει υποχρεωτικά προς τις χώρες του συμφώνου της Βαρσοβίας και με νέους ανθρώπους που σπουδάζουν και παράλληλα θέλουν να εργαστούν για να εξοικονομήσουν τα δίδακτρα του Πανεπιστημίου, που δεν είναι και ευκαταφρόνητα. Οι επιλογές αυτές, όπου συμβαίνουν, καταδεικνύουν, πέρα από την αλληλεγγύη, και τις πολιτικές θέσεις επιχειρηματιών, που υπό το κράτος του φόβου, δεν είχαν άλλο τρόπο να δηλώσουν την δημοκρατική τους ταυτότητα.
Γιατί το βασίλειο του φόβου εξακολουθεί να υφίσταται στην πληγωμένη μετεμφυλιακή Ελλάδα. Με το τέλος του αδελφοκτόνου πολέμου, τα «έκτακτα» μέτρα δεν αίρονται και ο διαχωρισμός των πολιτών ανάλογα με την ιδεολογία τους συνεχίζεται, καθώς ούτε το σύνταγμα του 1952 φαίνεται να οριοθετεί τις δημοκρατικές ελευθερίες με σαφήνεια. Βραχύβιες κυβερνήσεις μέχρι το 1952 αναπαράγουν το κλίμα της κομμουνιστοφοβίας (με εξαίρεση ίσως τις «κινήσεις ειρήνευσης» και αμνήστευσης του Ν. Πλαστήρα). Το 1952 και με την ανάδειξη του κόμματος του Παπάγου, αρχίζει μια ανασυγκρότηση της συντηρητικής παράταξης, που θα καταλήξει στην δημιουργία μιας κραταιάς λαϊκής δεξιάς, με κύριο εκφραστή της ένα Σερραίο δικηγόρο, τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Στο μεταξύ, η κυριαρχική ζώνη των ΗΠΑ επεκτείνεται στην περιοχή και η Ελλάδα εντάσσεται στο ΝΑΤΟ, με την εγκατάσταση των πρώτων στρατιωτικών βάσεων το 1953. Το κλίμα του ψυχρού πολέμου κυριαρχεί, παράλληλα με την συνεχή παρέμβαση των βασιλέων στην πολιτική ζωή της χώρας και με την συνεχιζόμενη δράση παρακρατικών σχηματισμών στο περιθώριο της νεαρής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Η μεγάλη κρίση στα αριστερά κόμματα εκφράζεται με κινήσεις που ακόμα μέχρι και σήμερα δεν έχει κρίνει οριστικά η ιστορία – την ίδια στιγμή, που στελέχη του ΚΚΕ εξακολουθούν να φυλακίζονται, να εξορίζονται και να εκτελούνται. Η εκτέλεση του Μπελογιάννη το 1952 και τριών συντρόφων του αποτελεί ενδεικτικό στοιχείο στο ήδη επιβαρυμένο σκηνικό.
Κι η Θεσσαλονίκη, ωστόσο, δεν είναι πιά η ίδια. Η ανάπτυξη και η ανανέωση του πληθυσμού σηματοδοτεί μια νέα εποχή για τις δυνατότητες του μεγάλου αυτού κέντρου στη Βόρεια Ελλάδα. Το 1951 επαναλειτουργεί η ΔΕΘ, το Πανεπιστήμιο έχει ήδη ονομαστεί από την αρχή της δεκαετίας σε Αριστοτέλειο και επεκτείνεται δυναμικά και σε άλλα επιστημονικά πεδία, η πνευματική και οικονομική ζωή της πόλης φαίνεται να χαράζει καινούργια πορεία. Υπάρχει ακόμα το τράμ (που θα ξηλωθεί οριστικά το 1957), που συνδέει κύριους οδικούς άξονες, ενώ η πόλη επεκτείνεται προς δυτικά και ανατολικά με γοργούς ρυθμούς, σε μια ξέφρενη ανοικοδόμηση που άλλοτε υπαγορεύεται από στεγαστικές ανάγκες πληθυσμών προσφύγων και μεταγενέστερων εποίκων, άλλοτε εξυπηρετεί κυρίως ιδιωτικά συμφέροντα. Οι πρώτες πολυκατοικίες κάνουν την εμφάνισή τους και δημιουργείται η ανάγκη για επέκταση δικτύων, χάραξη νέων οδικών συνδέσεων και διαμόρφωση συνοικιών. Εκ των υστέρων, βέβαια, έχει διατυπωθεί από τους ειδικούς, πως ένας προσεκτικότερος ίσως σχεδιασμός θα απέδιδε στην πόλη ένα καλύτερο και πιο αξιόπιστο στην θαλάσσια φυσιογνωμία της μέτωπο προς το Θερμαϊκό. Κορυφαίο σημείο τριβής είναι η κατ’ όνομα πλατεία Δικαστηρίων, όπου λαμβάνουν χώρα ανασκαφές πάνω απ’ τη Φιλίππου μέχρι την Ολύμπου, και όπου, μετά από γενναίες παρεμβάσεις του αρχαιολογικού κόσμου της πόλης, τα μοναδικά αυτά μνημεία παραμένουν αρχαιολογικοί χώροι, τους οποίους θα ευτυχήσουν να δουν και οι μεταγενέστερες γενιές παιδιών της Θεσσαλονίκης και θα γλυτώσουν από τη μπουλντόζα. Οι χώροι εκείνοι, μια ανάσα από τον Αη-Δημήτρη, θα περάσουν δύσκολες μέρες μέχρι ο κρατικός μηχανισμός να παραδεχθεί ότι αποτελούν ένα σημαίνον και ομιλούν σκηνικό για την ιστορία της Θεσσαλονίκης και να δώσει τον πρώτο λόγο στους ερευνητές, που μόλις τέσσερις δεκαετίες μετά θα μπορέσουν να αρθρώσουν ουσιαστικές προτάσεις για την αξιοποίηση της περίφημης πλατείας και την απόδοσή της στο κοινό.
Η μεγάλη όμως αλλαγή συντελείται στο κέντρο της πόλης, στην περιοχή γύρω από το Λευκό Πύργο, όπου γίνεται πλέον ουσιαστική η ανάγκη του ανοίγματος των σημερινών αρτηριών που οδηγούν στο σύμβολο της Θεσσαλονίκης και στην παραλία. Οι νέες αυτές παρεμβάσεις κοσμούνται με ενδιαφέροντα σημεία-στέκια, όπως είναι το πάρκο Τσιρογιάννη απέναντι από το Λευκό Πύργο και το ιστορικό Ντορέ, η νέα λέσχη αξιωματικών και η προέκταση της παραλίας, όπου γίνεται η κυριακάτικη βόλτα. Η βόλτα αυτή, συμφωνα με τους παλιούς θεσσαλονικείς, περιελάμβανε αφετηρία από τον Πύργο με τις σχετικές προμήθειες – εφημερίδα, φυστίκια και γλειφιντζούρια για τα παιδιά από τους πλανόδιους πωλητές, στάση για καφεδάκι και λουκούμι στο Δημοτικό Θέατρο και κατάληξη σε ταβερνάκια της περιοχής, για φρέσκο ψαράκι. Οι θεσσαλονικείς απολάμβαναν την παραθαλάσσια βόλτα ντυμένοι στην τρίχα, με κουστούμι και οι γυναίκες με καλορραμένα παλτό ή ταγιέρ με βάτες, όπως μαρτυρούν οι φωτογραφίες των φωτογράφων, που έστηναν για χρόνια το φωτευαίσθητο σύστημά τους στην πλατεία Λευκού Πύργου, περιμένοντας τους πελάτες. Κάποτε, πελάτες ήταν και φαντάροι ή μοναχικοί περιπατητές, οι φωτογραφίες των οποίων κοσμούν σήμερα τα οικογενειακά άλμπουμ, με τις διευκρινίσεις στο πλάϊ συνήθως γραμμένες με μαύρο μολύβι.
Η επιρροή των ξένων στοιχείων στην πόλη διαφαίνεται στις τεράστιες ρεκλάμες που στήνονται στις ταράτσες των πολυκατοικιών και στις προσόψεις των καταστημάτων. Παράλληλα, διαφημίσεις διαβάζονται στο ραδιόφωνο (τοπικός σταθμός λειτουργεί ήδη από το χώρο της Έκθεσης), καταχωρούνται στις εφημερίδες και στα περιοδικά και δίνουν έτσι μια απολύτως αμερικαίν γεύση στην καθημερινότητα μιας αστικά προσανατολισμένης κοινωνίας – ακόμα και αν ακόμα τα τρόφιμα φυλάσσονται στο φανάρι ή στην παγωνιέρα, τα ρούχα ράβονται στο σπίτι και τα ασπρόρουχα αλλά και οι άνθρωποι πλένονται στη σκάφη. Επαγγέλματα όπως του γαλατά, του πωλητή εφημερίδων και του τσαγκάρη ή του φούρναρη που ψήνει το κυριακάτικο φαγητό είναι ακόμα ισχυρά. Αλλά τώρα πιά ο κόσμος γνωρίζει, μαθαίνει, ψάχνει τρόπους να «εκσυγχρονιστεί»…
Η διασκέδαση των σαλονικιών δεν είναι όμως μόνο η κυριακάτικη βόλτα, αλλά και το σινεμά, τρείς τουλάχιστον μεγάλοι κινηματογράφοι (ο Ορφέας, το Πατέ και τα Ηλύσια) προβάλλουν φημισμένες ταινίες, θέατρα ανεβάζουν παραστάσεις και επιθεωρήσεις με ντόπιους και αθηναϊκούς θιάσους, ενώ στην πόλη λειτουργούν, εκτός από το Ντορέ που αναφέραμε, και πολλά στέκια, καφενεία (ο Ερμής, το Πτι Παλαί, η Αστόρια), ταβέρνες και –τρόπον τινά- ονομαστές μουσικές σκηνές, όπως είναι τα τραγουδισμένα από τον Τσιτσάνη «Κούτσουρα» του Δαλαμάγκα. Υπάρχουν όμως και φιλολογικές συντροφιές, που συχνάζουν σε καφενεία της παραλίας ή στο φαρμακείο του Πεντζίκη, τροφοδοτώντας με νέο αίμα την ιδιαίτερη παράδοση της λογοτεχνικής Θεσσαλονίκης. Τα πρώτα βιβλία της νεώτερης γενιάς των λογοτεχνών της Θεσσαλονίκης τυπώνονται ήδη στου Νικολαϊδη, με την παλιά παραδοσιακή φροντίδα.
Όλα λοιπόν μοιάζουν να εξελίσσονται στην πρώτη πενταετία μετά τον εμφύλιο στην πόλη. Η πορεία της προς την ανάπτυξη και την αστικοποίηση θα συνεχιστεί μέχρι το τέλος της δεκαετίας – θεαματικά, θετικά ή άσχημα, μένει να το δούμε στο επόμενό μας άρθρο….
