Με αφορμή τη σημερινή ημέρα μνήμης του ολοκαυτώματος των Εβραίων, αποφάσισα να γράψω ένα άρθρο που εδώ και καιρό είχα κατά νου. Όπως ίσως να έχετε δει, αν παρακολουθείτε τη σειρά άρθρων μας Από την απελευθέρωση μέχρι σήμερα, έχουμε γράψει πολλές φορές για τη συνεισφορά της εβραϊκής κοινότητας στην εξέλιξη της Θεσσαλονίκης κατά τη μακρά πορεία της παραμονής της στην πόλη μας.
Οι πρώτοι Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη εντοπίζονται περίπου από τον 2ο αιώνα μ.Χ. αλλά ο μεγαλύτερος αριθμός Εβραίων ήρθαν στην πόλη μας μετά το 1492. Οι βασιλείς Ισαβέλλα και Φερδινάνδος της Ισπανίας παρακινημένοι από την ιερά εξέταση (τι φιλάνθρωπη ήταν το μεσαίωνα η Καθολική εκκλησία ρε παιδί!), εκδίδουν διάταγμα για την απομάκρυνση από την Ιβηρική χώρα, όσων Εβραίων δε δεχτούν να βαφτιστούν Χριστιανοί, εντός των επόμενων έξι μηνών.
Η Θεσσαλονίκη, παντοτινή πόλη των προσφύγων, ήταν επίσης και το πρώτο μεγάλο λιμάνι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία πρέπει να πούμε ότι ήταν πολύ περισσότερο ανεκτική στο θέμα της ανεξιθρησκίας από τις χριστιανικές χώρες εκείνη την εποχή. Μην κοιτάτε που στο σχολείο μαθαίναμε στο μάθημα της ιστορίας για το κρυφό σχολειό. Η εκκλησία λειτουργούσε κανονικά. Για άλλη μια φορά η ελληνική εκπαίδευση μας κάνει περήφανους. Επόμενο είναι λοιπόν, ιδιαιτέρως από τη στιγμή που η πόλη μας τότε περνούσε μια περίοδο παρακμής σπάνια για την ιστορία της, ο Εβραϊκός πληθυσμός που εγκαταστάθηκε εδώ να την αναζωογονήσει και να την τονώσει από κάθε άποψη.
Εντός των επόμενων δεκαετιών, πάνω από 25 χιλιάδες Εβραίοι από την Ισπανία και την Πορτογαλία εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη. Όπως είναι φυσιολογικό, έστησαν πολύ γερά θεμέλια για την κοινότητά τους στην πόλη, η οποία συνέχισε τη ζωή της εδώ με διάφορες μεταπτώσεις για τους επόμενους αιώνες. Στις αρχές του 20ου, υπολογίζεται ότι περίπου 75.000 κάτοικοι της πόλης, δηλαδή ο μισός περίπου πληθυσμός της, ήταν Εβραϊκής καταγωγής.
Στη συνέχεια, όπως γνωρίζουμε όλοι (άσχετο αν μερικά γίδια ακόμη εκεί έξω είναι αρνητές του ολοκαυτώματος), σχεδόν ολόκληρη η Εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης επιβιβάστηκε στα τρένα για την Κόλαση. Τα τρένα για τα μεγάλα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εκτέλεσης της κεντρικής Ευρώπης, τα κολαστήρια του Νταχάου και του Άουσβιτς, όπου συντελέστηκε το μεγαλύτερο έγκλημα στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού.
Περίπου 50.000 ψυχές από τη Θεσσαλονίκη μαρτύρησαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μάλλον ο μεγαλύτερος αριθμός μαρτύρων, αναλογικά με τον πληθυσμό της από οποιαδήποτε άλλη Ευρωπαϊκή πόλη , κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο.
Και σε αυτό το σημείο θέλω να γράψω μερικές σκέψεις μου σχετικά με τον αντισημιτισμό τον οποίο βλέπουμε διάχυτο στη Ελλάδα. Σίγουρα έχετε παρατηρήσει ότι για ένα τεράστιο ποσοστό συμπολιτών μας, για όλα τα δεινά μας φταίνε οι Εβραίοι. Εγώ πιστεύω ότι σε μία κοινωνία όπως η Ελληνική είναι απόλυτα λογικό. Όσα έχω μάθει για την Εβραϊκή κοινότητα της Ελλάδας τα έχω μάθει είτε από προσωπική μελέτη, είτε από μαθήματα στο πανεπιστήμιο. Ποτέ δε θυμάμαι να αναφέρθηκε η συνεισφορά των Εβραίων στην ιστορία της Θεσσαλονίκης στα 12 χρόνια που παρακολούθησα τη βασική, υποχρεωτική εκπαίδευση για όλα τα παιδιά της Ελλάδας. Όταν λοιπόν δεν υπάρχει καμμιά αναφορά από το σχολείο στην παράδοση και τη συνεισφορά του Εβραϊκού λαού στην ιστορία της χώρας μας, πως μπορεί ο μέσος άνθρωπος να αντισταθεί στο αντισημιτικό μένος που τόσο απλόχερα μας χαρίζουν πολλοί άνθρωποι εκεί έξω; Πως μπορεί ο μέσος άνθρωπος να γνωρίζει την ιστορική αλήθεια, ότι δηλαδή οι Εβραίοι ήταν η πιο πολυσυλλεκτική κοινωνικά από όλες τις εθνότητες της πόλης, ότι δηλαδή δεν ήταν πλούσια κοινότητα στο σύνολό της, όπως πιστεύουν πάρα πολλοί, ψεκασμένοι και μη, συμπολίτες μας;
Σίγουρα η διοίκηση Μπουτάρη στη Θεσσαλονίκη έχει κάνει πάρα πολλά λάθη, όμως θυμάμαι πόσο περήφανος είχα νιώσει όταν είδα την εικόνα του δημάρχου να παρίσταται πριν 2 χρόνια στην επιμνημόσυνη δέηση της Εβραϊκής κοινότητας φορώντας το χαρακτηριστικό Εβραϊκό καπέλο, το Κιπά. Είναι ένα ελάχιστο δείγμα ευγνωμοσύνης προς την Εβραϊκή κοινότητα, η οποία εξαλείφθηκε και στη συνέχεια κατακλέφτηκε από τους γείτονές της. Φυσικά όμως και δεν αρκεί αυτό. Κατά την άποψή μου, θα ήταν πολύ καλή ιδέα η μετονομασία, έστω και σήμερα, της Πλατείας Ελευθερίας σε πλατεία Εβραίων Μαρτύρων. Για όσους δε το γνωρίζουν, εκεί συγκεντρώθηκαν οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης για να επιβιβαστούν στα τρένα για την Ευρώπη. Η Θεσσαλονίκη δε χρειάζεται άλλες μέρες μνήμης για να τιμήσει την Εβραϊκή κοινότητα. Είναι πολύ σημαντικότερο να μάθουν οι Θεσσαλονικείς περισσότερα για την ιστορία της πόλης τους, παρά να θυμούνται τους Εβραίους της μια φορά το χρόνο.
Οι Εβραίοι έχουν αποκτήσει τη φήμη των φιλοχρήματων και των αδίστακτων για το κέρδος ανάμεσα στους Έλληνες. Όποτε το ακούω αυτό θυμάμαι όσα μου έχει πει η γιαγιά μου γι’ αυτούς, ότι δηλαδή πράγματι κυνηγούν το κέρδος, αλλά πως πάνω από όλα έχουν μεράκι και αυθεντικό, γνήσιο ταλέντο στο εμπόριο. Όταν έβλεπες την προσοχή που έδινε ο Εβραίος έμπορος στην παραμικρή λεπτομέρεια καταλάβαινες γιατί οι Εβραίοι πέτυχαν ως έμποροι όπου κι αν πήγαν.
Αυτό που εγώ πιστεύω ότι ξεχώριζε και ξεχωρίζει τους Εβραίους από όλους τους υπόλοιπους είναι πως ο Εβραίος έμπορος στη Θεσσαλονίκη ήταν ο μόνος ο οποίος δε φοβήθηκε να προσλάβει μια άγνωστη νεαρή κοπέλα, η οποία ήρθε κυνηγημένη απο το Κιλκίς μετά τον πόλεμο. Δεν τον ενδιέφεραν οι αριστερές της πεποιθήσεις ή ακόμα και τυχόν μπλεξίματα που θα μπορούσε να έχει με τις αρχές, αλλά μόνον οι ικανότητές της στη δουλειά. Γι’ αυτό το λόγο και μόνο, η δική μου οικογένεια τουλάχιστον, θα. ευγνωμονεί πάντα την Εβραϊκή κοινότητα της πόλης μας.
