Η επτάχρονη δικτατορία στην Ελλάδα το 1974 καταλύεται. Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, η δικτατορία είχε σχεδόν αυτοκαταστραφεί σταδιακά, μέσα από σωρεία σκανδάλων, εξωτερικών και εσωτερικών τριγμών και ουσιαστικής γήρανσης των “όρων”, με τους οποίους είχε επιβληθεί πριν από επτά και κάτι χρόνια: με την πάροδο των χρόνων της φοβέρας και της σκλαβιάς, είχε περίτρανα αποδειχθεί ότι ο “κομμουνιστικός κίνδυνος” για τη χώρα δεν ήταν παρά μιά πολύ παλιά, ξεχασμένη πιά και στημένη πρόφαση. Οι διώξεις, οι φυλακίσεις και οι εκτοπίσεις των εχθρών του απριλιανού καθεστώτος ελάχιστα πλέον είχαν σαν στόχο αποκλειστικά τους κομμουνιστές, καθώς ένας ολόκληρος κόσμος όλων των ιδεολογικών τοποθετήσεων, από την βασιλική δεξιά μέχρι την ανένταχτη αριστερά, είχε υποστεί και υφίστατο την βαρβαρότητα των χουντικών και των ακολούθων τους.
Παράλληλα, σε διεθνές επίπεδο η ελληνική χούντα είχε απωλέσει ήδη προ πολλού χρόνου την αξιοπιστία της, με λάθη και εσφαλμένες εκτιμήσεις, ακόμα και με υπερεκτίμηση δυνάμεων και συνθηκών, στοιχεία που την είχαν οριστικά απομονώσει από τις ραγδαίες εξελίξεις στην ήπειρο αλλά και στο λοιπό παγκόσμιο σκηνικό. Κορυφαίο και μοιραίο δείγμα των χειρισμών αυτών υπήρξε η προδοσία της Κύπρου και η σχεδόν άμεση απώλεια της μισής έκτασης του νησιού, με τραγικές τότε, αλλά και μέχρι σήμερα ανοιχτές τις συνέπειες της σπασμωδικής εκείνης επέμβασης στα εσωτερικά της. Η χούντα κατέρρευσε ελάχιστο χρόνο μετά, και η αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα υπήρξε ένα από τα σημαντικώτερα μεταπολεμικά γεγονότα, που μπορούν με βεβαιότητα να αξιολογηθούν ως μία από τις πλέον ψύχραιμες και ιδεολογικά αποφορτισμένες κομβικές ημερομηνίες στην ιστορία της χώρας. Η ανάγκη της κοινωνίας για ομαλή μετάβαση σε καθεστώς ελευθερίας και αποκατάστασης σημάδεψε για πάντα την 24η Ιουλίου 1974.
Στη χώρα κατέφθασαν άμεσα, μέσα σε κλίμα πανηγυρισμών και γενικής ευφορίας, παλαιοί πολιτικοί που είχαν διαφύγει παράνομα στο εξωτερικό και απελευθερώθηκαν όσοι είχαν παραμείνει και υπέστησαν τις συνέπειες του ανελεύθερου καθεστώτος. Ένας απαράμιλλος άνεμος ελευθερίας διέτρεξε τις πόλεις και τα χωριά κι ένας πελώριος στεναγμός ανακούφισης κατέλαβε τη χώρα. Το ζητούμενο, η αποκατάσταση της δημοκρατίας είχε επιτευχθεί ευτυχώς αναίμακτα και η ελπίδα φαινόταν να ξαναγυρίζει στις καρδιές των ελλήνων.
Η περίοδος λοιπόν αυτή χαρακτηρίζεται από άδολο και ανυποψίαστο ενθουσιασμό. Βέβαια, στην πολιτική κονίστρα επιστρέφουν θριαμβευτές όλοι σχεδόν οι θιασώτες του προηγούμενου πολιτικού παρελθόντος: ο Κ. Καραμανλής επιλέγεται από τις συνθήκες ως ο σημαντικώτερος πολιτικός αυτής της φάσης και αναλαμβάνει μέσα σε γενική αποδοχή τα ηνία, συνοδευόμενος από πολιτικούς της Ένωσης Κέντρου και επιλέγοντας την σταδιακή απορρόφηση των δημοκρατικών δυνάμεων κάτω από μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Οι δικτάτορες συλλαμβάνονται και το πολιτικό σκηνικό αλλάζει οριστικά σελίδα στην ιστορία. Νέοι σχηματισμοί κομμάτων ετοιμάζονται πυρετωδώς, προκειμένου να διεκδικήσουν στην αμέσως επόμενη εκλογική αναμέτρηση τις έδρες του Κοινοβουλίου. Γνωστοί και από το παρελθόν πολιτικοί, όπως ο Ανδρέας Παπανδρέου, ηγούνται ιδεολογικών νεωτεριστικών συγκλίσεων, δημιουργώντας πρωτόγνωρους για τα πολιτικά χρονικά της Ελλάδας σοσιαλιστικούς / κεντροαριστερούς συνδυασμούς, ενώ για πρώτη φορά επίσης αναδεικνύεται η Αριστερά ως νόμιμος πολιτικός πόλος. Οι πρώτες ελεύθερες εκλογές προκηρύσσονται για την 17η Νοεμβρίου 1974, τιμώντας και με αυτόν τον συμβολικό τρόπο την θυσία του Πολυτεχνείου, μόλις ένα χρόνο πριν.
Η χώρα, όμως, εκτός από την έμπρακτη αποκατάσταση της δημοκρατίας, έχει να επιλύσει και το πολιτειακό: το -ανενεργό από χρόνια- πολίτευμα της βασιλευομένης δημοκρατίας (καθώς ο βασιλιάς και η οικογένειά του έχουν πιά εγκαταλείψει την Ελλάδα), τίθεται ανοιχτά σε αμφισβήτηση και ο λαός καλείται να εκφράσει την άποψή του με ένα ιστορικό δημοψήφισμα την ίδια χρονιά. Μάταια ο Κωνσταντίνος καλεί με δάκρυα στα μάτια τους Έλληνες, που άφησε στο έλεος της δικτατορίας, να ψηφίσουν τη συνέχιση της βασιλείας του – στις κάλπες αναφαίνεται η απόφαση του λαού να στηρίξει την αβασίλευτη κοινοβουλευτική δημοκρατία, όπως τους είχε προτρέψει άλλωστε και ο αείμνηστος Μάριος Πλωρίτης, στην ιστορική εκείνη αποστροφή της δικής του ομιλίας, “να σκεφτούν το δικό τους μέλλον, τα δικά τους παιδιά και τις δικές τους αξίες, και όχι τις αντίστοιχες εκκλήσεις ενός ξενόφερτου δυνάστη”. Στους δρόμους και στις γειτονιές δεσπόζει το σκίτσο γνωστού σκιτσογράφου της εποχής, όπου φιγουράρει ένα παιδάκι να ουρεί μέσα σε ένα αναποδογυρισμένο στέμμα. Τραγούδια και σκωπτικά στιχάκια διατρέχουν από άκρη σε άκρη την Ελλάδα, καλλιεργώντας την αντιβασιλική άποψη.Το πολιτειακό λύνεται έτσι οριστικά με το δημοψήφισμα του ίδιου χρόνου και το νέο ελληνικό Σύνταγμα, εφεξής, θα ορίζει το πολίτευμα ως Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία.
Στο μεταξύ, οι εκλογές του 1974 αναδεικνύουν το νεότευκτο κόμμα του Καραμανλή, την Νέα Δημοκρατία, ως πρώτη δύναμη -ένα αποτέλεσμα αναμενόμενο, καθώς ο παλιός πολιτικός έχει επανέλθει ηρωικά στην ιστορία της χώρας με ένα ολωσδιόλου νέο και αποφασιστικό προφίλ. Παράλληλα όμως στο πολιτικό σκηνικό εμφανίζονται το νέο σοσιαλιστικό κόμμα του Α. Παπανδρέου και η Ενωμένη Αριστερά, που διεκδικούν υπολογίσιμα ποσοστά στις έδρες του νέου κοινοβουλίου. Υπολογίσιμη δύναμη αποτελεί και η προδικτατορική Ένωση Κέντρου με την προσθήκη “Νέες Δυνάμεις” υπό τον Γ. Μαύρο (που εκλέγει μέσα από τους συνδυασμούς της και τον αγωνιστή της δημοκρατίας Αλέξανδρο Παναγούλη) και κάποιοι μικρότεροι σχηματισμοί, οι οποίοι αποπνέουν παραλλαγμένο το άρωμα των συντηρητικών νοσταλγών του αυταρχισμού και της επταετίας.
Είναι φανερό πλέον σε όλους τους τομείς, ότι η χώρα επιχειρεί να κάνει τα πρώτα της βήματα στο νέο πολιτικό της παρόν, που θα περιλαμβάνει στο εξής μια αβασίλευτη και αδέσμευτη δημοκρατία. Το φιλελεύθερο κλίμα κυριαρχεί σε όλους τους τομείς και η ανασύνταξη και ο επαναπροσδιορισμός της είναι εμφανή παντού: στην εκπαίδευση, στην υγεία, στη διοίκηση, στην εξωτερική πολιτική, στο στρατό. Καθημερινά, ο κόσμος απολαμβάνει και χαίρεται αλλαγές σε ευάριθμους τομείς της δημόσιας ζωής, με κορυφαίο πάντοτε το κυρίαρχο συναίσθημα της ελεύθερης έκφρασης άποψης και της διατύπωσης γνώμης. Οι συνδικαλιστικοί πυρήνες ανανεώνουν το δυναμικό τους με στελέχη διατεθειμένα να δράσουν για το όφελος των κλαδικών τους σωματείων και η κοινωνία μοιάζει, επιτέλους, να χαμογελά.
Μέσα σ’ αυτό το λαμπερό και υποσχόμενο σκηνικό, η Ελλάδα φαίνεται να κάνει αλματώδη βήματα προς την εξέλιξή της σε ένα σύγχρονο και ευνομούμενο κράτος. Η Ευρώπη, στα σταθερά της βήματα προς μία ενιαία οικονομική κοινότητα φαίνεται να ευνοεί την αποκατάσταση της σταθερότητας και στο ακρότατο αυτό σημείο της Μεσογείου και ο παγκόσμιος απόηχος μιάς τεχνολογικής έκρηξης επιτέλους αγγίζει τις θύρες μας. Η επικοινωνία στεριώνει, η απομόνωση υποχωρεί. Η περίοδος μέχρι το τέλος των 70’ς διαγράφεται λαμπρή, ενώ στην καθημερινότητα εισβάλλουν μόδες, τάσεις και δομές ενός μέλλοντος που θα αλλάξει την ανθρωπότητα στα αμέσως επόμενα χρόνια.
Η Θεσσαλονίκη αποτελεί ένα χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της ανανεωτικής τάσης. Παρά τις όποιες δυσκολίες αποκόλλησης από την παραδοσιακή δομή μιας βαθύτατα αστικής κοινωνίας, η ανάπτυξη της δεύτερης σε πληθυσμό πόλης της Ελλάδας, η κατοχύρωσή της σε πολιτικό, ιδεολογικό και πολιτιστικό βαρόμετρο της χώρας προχωρά και η εξέλιξή της σε ένα μητροπολιτικό κέντρο είναι πλέον ορατή. Στη ζωή της πόλης κυριαρχούν η οικονομική ευμάρεια, οι νέες ιδέες και η τάση για εξωστρέφεια και συγχρονισμό με τις μεγαλύτερες πόλεις της Ευρώπης. Χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής, πέραν της -άκριτης, ως ένα βαθμό- ανοικοδόμησης, είναι η δημουργία νέων δυναμικών στην αποκέντρωση και η ανάπτυξη των μέχρι πρότινος υποβαθμισμένων συνοικισμών, κυρίως στα δυτικά, αλλά και η ενίσχυση ήδη θεσμοθετημένων δομών, όπως είναι η ΔΕΘ, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου, η θεατρική ζωή και η επιχειρηματική δραστηριότητα της πόλης, προς μία κατεύθυνση σύγχρονη και διεθνή. Για πρώτη φορά προβάλλεται ο σημαίνων ρόλος της πόλης στα Βαλκάνια και η διεθνής ακτινοβολία των μνημείων της, καθώς και οι φιλόδοξες προοπτικές ενός κοσμοπολιτικού κέντρου στον τουριστικό και οικονομικό τομέα. Η πόλη βρίσκεται μπροστά σε ένα τεράστιο στοίχημα, που η επερχόμενη δεκαετία θα επικυρώσει ή θα επιβεβαιώσει τη δραματική του αναστροφή. Οι δημοτικές εκλογές του 1975, που θα αναδείξουν στην κάλπη κάποιες τις πιό φωτισμένες και εμβληματικές πνευματικές μορφές της, δίνουν για μια ακόμη φορά την ελπίδα μιας μητροπολιτικής ανάπτυξης σε όλους τους τομείς.
Στο ανανεωμένο αυτό κλίμα ανήκουν και οι πρώτες επαναστατικές νότες, που ακούγονται στα μεγάλα στάδια και στις μουσικές σκηνές της εποχής. Το εμβληματικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη Canto General παρουσιάζεται στο Καυταντζόγλειο Στάδιο και τα τραγούδια του Αξιον Εστί γίνονται τα αγαπημένα όλων των Ελλήνων.
Το αν οι πολλά υποσχόμενες αυτές προοπτικές θα αποδώσουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα, θα φανεί στην επικείμενη ανάπτυξη της δεκαετίας του 1980, και για τη Θεσσαλονίκη αλλά και για όλη την Ελλάδα.
