Είμαστε στα 1917. Η πόλη μας το είχε κάνει το θαύμα της και κατάφερε να γίνει κατά το ήμισυ στάχτη και μπούρμπερη. Η κατάσταση αμέσως μετά την πυρκαγιά στο κέντρο θυμίζει Τσιμισκή σε περίοδο εκπτώσεων με ΠΑΣΟΚ. Δεν έχει μείνει τίποτα όρθιο.
Επειδή όμως η Θεσσαλονίκη είχε αρχίσει να αναπτύσσεται οικονομικά ήδη από παλιότερα, η πόλη μας κατάφερε να μη σβήσει, παρότι είχε καεί σχεδόν ολοσχερώς. Η κυβέρνηση, με πρωτοβουλία του τότε υπουργού συγκοινωνιών Αλέξανδρου Παπαναστασίου (ποιος Πρασσάς ρε και ποιος Άρης, 1917 είμαστε λέμε!) πήρε από τις πρώτες κιόλας μέρες μέτρα για να γίνει η Θεσσαλονίκη μια σύγχρονη πόλη της εποχής, στα πρότυπα των σημαντικότερων ευρωπαϊκών πόλεων, κάτι καινούργιο δηλαδή.
Παρά το γεγονός πως ο Ελευθέριος Βενιζέλος χαρακτήρισε «μεγάλη συμφορά» την πυρκαγιά για την πόλη, στη συνέχεια είπε να επωφεληθεί της ευκαιρίας και να αλλάξει αυτά που ήθελε στην πόλη. Γίνεται έτσι μια επιτροπή ειδικών, Ελλήνων, Βρετανών και Γάλλων για την ανοικοδόμηση. Μαζεύονται λοιπόν και ένας τυπάς ονόματι Ερνέστ Εμπράρ, γάλλος πολεοδόμος που είχε εργαστεί στο παρελθόν με μεγάλη επιτυχία στην Ιταλία, εκπονεί μια μελέτη για τη δημιουργία μιας σύγχρονης πόλης με εξώθηση της ζώνης κατοικίας στα προάστια και τη δημιουργία μιας βιομηχανικής ζώνης πίσω από το λιμάνι. Ο Εμπράρ ήταν στην πόλη ως μέλος της γαλλικής αποστολής στην Ελλάδα κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και φαίνεται πως την έβρισκε ωραία ως νύφη του Θερμαϊκού, σε λέει λοιπόν, «Κάτσε γιατί αυτοί είναι λίγο ταγάρια και βάζουν φωτιά στα σπίτια, ας τους δώσω ένα χεράκι».
Επειδή όμως η Θεσσαλονίκη ήταν ήδη Ελλάδα και δεν υπάρχει φυσικά Έλληνας που να μην ξέρει τη δουλειά σου καλύτερα από σένα, το σχέδιο Εμπράρ δεν εφαρμόστηκε πλήρως. Μεγαλοϊδιοκτήτες που έβλεπαν να χάνουν έσοδα από το σχέδιο αυτό τα στύλωσαν κι άρχισαν τις πολιτικές πιέσεις, γιατί να περάσει ο δρόμος από το δικό μου, αμ’ από πού να περάσει, ας περάσει απ’ του γείτονα και τα σχετικά. Οι πιέσεις –φυσικά- έπιασαν τόπο και το σχέδιο του Εμπράρ δεν έγινε ολόκληρο. Να’ ναι καλά όμως το παλικάρι εκεί που είναι, η ρυμοτομία της πόλης μας είναι βασισμένη στο δικό του αρχικό σχέδιο.
Επειδή ο κυρίαρχος πληθυσμός στην περιοχή του κέντρου που κάηκε ήταν Εβραίοι, οι οποίοι μετακινήθηκαν μετά την πυρκαγιά προς τα προάστια της πόλης, κάποιοι ερμήνευσαν ως απόπειρα αποεβραιοποίησης του κέντρου τον τρόπο που χειρίστηκε το θέμα των αποζημιώσεων η κυβέρνηση. Σε κάθε περίπτωση, το Εβραϊκό στοιχείο παρέμεινε πολύ δυνατό στην πόλη, η οποία όμως πολύ σύντομα θα ξεκινούσε κι από άλλη μπάντα τη μεγάλη εθνολογική αλλαγή της.
Ο τριετής πόλεμος στη Μικρά Ασία (1919-1922), οδήγησε πάρα πολλούς Έλληνες της περιοχής να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς και να επιστρέψουν στα εδάφη του κυρίως Ελληνικού κράτους, κάποιοι εξ αυτών και στην πόλη μας. Τον αντίθετο δρόμο πήραν οι Θεσσαλονικείς μουσουλμάνοι, όπως και αυτοί Βουλγαρικής καταγωγής, μετά από συμφωνίες ανάμεσα στις ανάλογες χώρες.
Ενάμιση εκατομμύριο πρόσφυγες ήρθαν περίπου σε εκείνη τη χρονική περίοδο στην Ελλάδα και αλλοίωσαν φυσικά τον πολιτισμό μας –λέει. Τώρα, τι να πεις…όσο σκέφτομαι ότι υπάρχουν εκεί έξω άνθρωποι που θα προτιμούσαν να ζούμε σήμερα χωρίς ΠΑΟΚ, ρεμπέτικο, γιαουρτλού κεμπάπ, πιροσκί και λαχανοντολμάδες, ένα θεματάκι το έχω, μη βγώ και τους πλακώσω στα χαστούκια!
Επί της ουσίας, όταν ολοκληρώθηκαν οι μετακινήσεις πληθυσμών από την Ελλάδα και την Τουρκία, όπως προβλέπονταν από τις συνθήκες, η εθνολογική σύνθεση της πόλης είχε αλλάξει άρδην, τα πάνω κάτω δηλαδή. Από εκεί που αποτελούσαν μεν πλειοψηφία, αλλά είχαν αξιόλογο ανταγωνισμό, οι Ελληνορθόδοξοι γίνονται αφεντικά της πόλης, και με ισχυρότατη ακόμα παρουσία των Εβραίων στη μητροπολιτική περιοχή.
Φυσικά, από τη στιγμή που εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη οι πρόσφυγες από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία, η πόλη μας δε θα είναι ποτέ ξανά η ίδια. Τα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά, καθώς και ο τεράστιος αριθμός τους στα βόρεια της χώρας, τους έκαναν να ενσωματωθούν αρκετά γρήγορα, παρά τα προβλήματα που αντιμετώπισαν αρχικά. Εύκολο δεν ήταν, όσο να πεις. Σήμερα βέβαια, που οι περισσότεροι βορειοελλαδίτες είναι προσφυγικής καταγωγής, καταλαβαίνουμε πόσο συνετέλεσε η εισροή προσφύγων στη σημερινή σύνθεση του τόπου μας.
