Η πρώτη πενταετία του 1960 ήταν από τις πιο ταραγμένες περιόδους στη σύγχρονη ιστορία της Θεσσαλονίκης. Η δολοφονία Λαμπράκη το 1963 και οι μεγάλες διαδηλώσεις των φοιτητών της πόλης για το άρθρο 114 του Συντάγματος και το 15% στην παιδεία το 1962-63, είχαν προκαλέσει μεγάλη αναταραχή στην πόλη μας.
Στη συνέχεια, ήρθε η εποχή των μεγάλων αναταραχών στην κεντρική πολιτική σκηνή της χώρας. Τα Ιουλιανά του 1965, με την Αποστασία των βουλευτών της Ένωσης Κέντρου, οδήγησαν σε μια περίοδο μακράς αστάθειας για το πολιτικό σκηνικό της χώρας, η οποία οδήγησε στο καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967.
Θυμάμαι τη θεία μου (νέα κοπέλα τότε) να μου λέει για το κλίμα εκείνων των ημερών. Μην ξεχνάμε, πρόκειται για τη δεκαετία του ’60, τηλεόραση υπήρχε σε ελάχιστα σπίτια, οπότε το μέσο ενημέρωσης για όλη την οικογένεια ήταν το ραδιόφωνο. Εκείνο το πρωϊνό λοιπόν της 21ης Απριλίου του 1967, το ραδιόφωνο μετέδιδε την είδηση για την αλλαγή του καθεστώτος και μιλούσε για την κυκλοφορία των αρμάτων μάχης στους δρόμους. Η απορία ενός μικρού γειτονόπουλου της θείας ήταν χαρακτηριστικά σε αυτή την περίπτωση, που θα χωρέσει το τανκς στα στενάκια της Άνω Πόλης. Ωραία και γραφική ιστορία.
Ωστόσο, τα χρόνια που ακολούθησαν μόνο ωραία και γραφικά δε μπορούν να χαρακτηριστούν. Η επταετία 1967-1974 είναι σίγουρα ένα εκ των 2-3 μελανότερων σημείων στην ιστορία του Ελληνικού κράτους από την ίδρυσή του το 1830. Η Χούντα των Συνταγματαρχών φυλάκισε, εξόρισε και βασάνισε όποιον στάθηκε απέναντί της.
Δεν είναι ευρέως ιδιαίτερα γνωστό ότι η Θεσσαλονίκη θα μπορούσε για δεύτερη φορά, μετά την Τριανδρία του Ελευθέριου Βενιζέλου, που είχε σχηματίσει δική του κυβέρνηση στην πόλη μας, να αποτελέσει προπύργιο αντίστασης στην κεντρική εξουσία που έδρευε στην Αθήνα. Πρώτο μέλημα του νέου καθεστώτος των συνταγματαρχών ήταν η αντικατάσταση του αρχηγού του ΓΕΣ, αντιστράτηγου Σπαντιδάκη από τον επίσης αντιστράτηγο Αγγελή, μέλος του Ιερού Δεσμού Ελλήνων Αξιωματικών (Ι.Δ.Ε.Α) που αποτελούσε τον πυρήνα των πραξικοπηματιών εντός του στρατεύματος. Η μόνη προσπάθεια που έγινε εγκαίρως για την ανατροπή της κατάστασης ήταν η προσπάθεια του τότε υπουργού εσωτερικών της κυβέρνησης Κανελλόπουλου, Γεωργίου Ράλλη να ειδοποιηθεί το Γ’ Σώμα Στρατού στη Θεσσαλονίκη και ο διοικητής του, ο ταξίαρχος Ορέστης Βιδάλης, ώστε να προλάβουν την αντικατάσταση και να δημιουργηθεί κύκλωμα αντίστασης στους συνταγματάρχες εντός του στρατεύματος. Ωστόσο, το σχέδιο «Προμηθεύς» του Ι.Δ.Ε.Α για την ανατροπή του πολιτεύματος είχε ήδη τεθεί σε κίνηση κι ο ταξίαρχος Βιδάλης στάθηκε αδύνατον να το αποτρέψει, αφού δεν ειδοποιήθηκε εγκαίρως.
Η επταετία που ακολούθησε στη Θεσσαλονίκη μόνο ως εφιαλτική μπορεί να χαρακτηριστεί. Όπως είπαμε παραπάνω, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’60, η Θεσσαλονίκη είχε ένα ιδιαιτέρως ισχυρό και δραστήριο κίνημα νεολαίας, που πρωτοστάτησε στις διαδηλώσεις για το άρθρο 114 του Συντάγματος και το κίνημα του 15% για την παιδεία. Απόλυτα λογικό είναι λοιπόν το καθεστώς να έχει μια μόνιμη ανησυχία για την εξάπλωση κυψελών αντίστασης ανάμεσα στους νέους της πόλης.
Αυτές οι οργανώσεις πράγματι δημιουργήθηκαν και κυνηγήθηκαν λυσσαλέα από το καθεστώς. Τα μπουντρούμια του Βαρδάρη και της Βαλαωρίτου δεν άδειαζαν ποτέ από κρατούμενους (για να δείτε βλαχούρια που μεθοκοπάτε κάθε Σαββατοκύριακο) και μαζί με το κτήριο της ΚΥΠ στο Γ’ Σώμα Στρατού (σημερινό πολεμικό μουσείο) έμειναν στην ιστορία για τα απάνθρωπα βασανιστήρια (φάλαγγα, ηλεκτροσόκ, ξυλοδαρμούς, εικονικές εκτελέσεις) που έλαβαν χώρα εκεί. Πάρα πολλές οργανώσεις που αντιστάθηκαν δικάστηκαν και καταδικάστηκαν στη Θεσσαλονίκη εκείνα τα χρόνια. Η ΚΝΕ, ο Ρήγας Φεραίος, η Δημοκρατική Άμυνα, η ΟΚΝΕΘ, το Πατριωτικό Μέτωπο κι η Λαϊκή Πάλη είναι μερικές μόνο οργανώσεις των οποίων τα μέλη δικάστηκαν και καταδικάστηκαν από τα Χουντικά δικαστήρια σε δίκες-παρωδίες. Πέρα από τα κρατητήρια και τους τόπους βασανιστηρίων, μέρες δόξας φυσικά γνώρισε και η φυλακή του Γεντί Κουλέ, αφού θεωρούνταν ίσως και η σκληρότερη φυλακή στην Ελλάδα της δικτατορίας.
Η εποχή της Χούντας άφησε εμφανή τραύματα στην καρδιά της πόλης, όπως ανοιχτές πληγές άφησε και στο σήμα ολόκληρης της χώρας. Εκατοντάδες άνθρωποι βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν, ενώ κάποιοι πλήρωσαν με τη ζωή τους την άρνησή τους να παραδοθούν στο εγκληματικό απριλιανό καθεστώς. Κάθε χρόνο, κάθε μέρα οφείλουμε να το θυμόμαστε, αφού έχουμε φτάσει σήμερα, 40 και κάτι χρόνια μετά, να έχουμε ανάμεσά μας νοσταλγούς εκείνης της εποχής. Δεν ξέρω πόση χαζομάρα κουβαλούν στο κεφάλι τους και πως αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι αυτοί την έννοια κράτος και δικαιώματα, αλλά τους προτείνω να αρχίσουν κάποια στιγμή να σκέφτονται και να ακούν και να ανοίγουν λιγότερο το στόμα τους για να πετούν βατράχια.
